Δευτέρα 1 Φεβρουαρίου 2016

Posted by Σ. Ιντζές | #


ΟΙ ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ
ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΕΧΑΝΤΡΑ ΠΙΣΑΡΝΙΚ

του Στάθη Ιντζέ


1.    ΠΡΟΛΟΓΟΣ


1.1.    Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΑΛΕΧΑΝΤΡΑ ΠΙΣΑΡΝΙΚ ΜΕ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΥ

Για να προσεγγίσουμε τις αφιερώσεις και τις επιγραφές τής Αλεχάντρα Πισαρνίκ στην ποίησή της, χρειάζεται να κατανοήσουμε τη σχέση της με το κίνημα του Υπερρεαλισμού, που γεννήθηκε στο Παρίσι, αλλά και τη σχέση τής ίδιας με τη Γαλλία. Τα γράμματα τής Πισαρνίκ μαρτυρούν ότι κατά το διάστημα που έζησε στο Παρίσι, έμαθε τα απαιτούμενα γαλλικά ώστε να συμμετέχει στη λογοτεχνική ζωή της πόλης. Είχε ήδη συνείδηση της ελευθερίας του πνεύματός της, «του αμαρτήματος να είσαι ποιήτρια, να έχεις αφήσει μόνη τη μητέρα σου»1. Από τα 18 της, ονειρευόταν να ταξιδέψει στο εξωτερικό και να ζήσει το όνειρό της ως ποιήτρια «Ω! πόσο θέλω να ζω αποκλειστικά για να γράφω!»2. Κάπου αλλού αναφέρει για το Παρίσι: «Είμαι ερωτευμένη με αυτήν την πόλη»3. Έγραψε, αργότερα, για τα χρόνια που έζησε στο Παρίσι: «η μοναδική περίοδος της ζωής μου που γνώρισα την ευτυχία και την ακμή ήταν εκείνα τα τέσσερα χρόνια στο Παρίσι»4. Μέρος εκείνης της ευτυχίας συνίστατο στο ότι μπόρεσε να διαβάσει υπερρεαλιστικά βιβλία στον τόπο όπου το ρεύμα αυτό διείπε τη λογοτεχνική έκφραση και την παραγωγή  λογοτεχνικού έργου και όχι από τα ένα-δύο βιβλιοπωλεία τού Μπουένος Άιρες, όπως το Galatea, που ήταν το πιο ενημερωμένο αναφορικά με τα γαλλικά κείμενα. Τα αναγνώσματά της έγιναν ο τόπος στον οποίο ήθελε να ζει. «Τα αγαπημένα ποιήματα είναι σαν μια πατρίδα»5.
Το Παρίσι δημιουργήθηκε από τους συγγραφείς και τους στοχαστές του. Ο τρόπος ζωής και οι ελευθερίες που προσέφερε σε έναν ποιητή αυτή η πόλη ήταν για την Αλεχάντρα το «υπερρεαλιστικό όνειρο» που ήθελε πάντα να ζήσει. Έζησε στο Παρίσι από το 1960 ως το 1964, όπου εργάστηκε για το περιοδικό Cuadernos και μερικούς γαλλικούς εκδοτικούς οίκους. Δημοσίευσε ποιήματα, κριτικές και μετέφρασε Αρτώ, Μισώ, Σεζάρ και Μπονφουά.
   

1.2.    ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ

-    8 Ιανουαρίου, Παρίσι, 1961

«Στον δρόμο Gay-Lussac ένα παλιό αυτοκίνητο γεμάτο από χαρτόκουτες. Καθισμένος ανάμεσά της, ένας ηλικιωμένος λευκής επιδερμίδας, μαύρο πανωφόρι και μαύρο καπέλο, πρόσωπο όμορφο και λυπημένο. Συλλογίστηκα ότι κανείς, πέραν εμού, δεν γνωρίζει ότι είναι λυπημένος μέσα σε ένα πολύ παλιό αυτοκίνητο σε έναν έρημο δρόμο. Αλλά ξαφνικά είπα στον εαυτό μου: ‘’Κι αν αυτός ο άνδρας δεν υπάρχει, αν δεν υπήρξε;’’ Πλησίασα και πράγματι, δεν υπήρχε κανείς».

-    15 Οκτωβρίου, Μπουένος Άιρες, 1964

«Η μοναξιά τού καθενός. Να μην είσαι αντικείμενο των βλεμμάτων. Να κοιτάς και μερικες φορές να σε κοιτούν. Να χρησιμοποιείς τα μάτια. Όρια. Να μην γράφεις, να μην σε απασχολεί να γράφεις. Να μην παριστάνεις τον Φλωμπέρ. Σε καταλαβαίνει. Αυτή που δεν καταλαβαίνει είμαι εγώ».


1.3.    Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ

   ΤΟ «ΧΡΕΟΣ» ΤΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΑΝΤΡΕ ΜΠΡΕΤΟΝ

Η απόσταση που κράτησε από τον κλασσικό υπερρεαλισμό εξηγείται από το γεγονός ότι ο υπερρεαλιστικός κύκλος του Παρισίου τη δέχτηκε μόλις στις αρχές του 1960, όπου και πήρε την απόφαση να ζήσει εκεί. Η Πισαρνίκ όχι μόνο διάβαζε κλασικά υπερρεαλιστικά κείμενα, όπως το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Μπρετόν Nadja (1928), αλλά και απορρόφησε την ακμάζουσα κριτική διαπλάθοντάς τη σε κριτικό τού υπερρεαλισμού. Επιτέθηκε στον Μπρετόν για το «απελευθερωμένο ασυνείδητο» που διακύρησε. Η Πισαρνίκ δεν μπόρεσε να απελευθερώσει το ασυνείδητό της καθώς χαρακτήριζε τον εσωτερικό της κόσμο σκοτεινό, απειλητικό και μη προσβάσιμο. «Όχι, οι λέξεις δεν συνθέτουν τον έρωτα συνθέτουν την απουσία»6. Έτσι, τον πιο κρίσιμο ρόλο στο έργο της θα τον έπαιζε το αποκρυφιστικό στοιχείο στον χαρακτήρα του Μπρετόν. Η Πισαρνίκ απορρόφησε τα στοιχεία που συνέθεταν τον υπερρεαλισμό την εποχή που εκείνη βρισκόταν στο Παρίσι, δηλαδή τη δεκαετία που οδήγησε στον θάνατο του Μπρετόν το 1966.
Η Πισαρνίκ, ως αναγνώστρια, ταυτίζεται τόσο έντονα με αυτό που διαβάζει κατά τρόπο τέτοιο ώστε να μεταμορφώνεται σε αυτό και υποφέρει από τις συνέπειες. Στο ημερολόγιό της σημειώνει για το «χρέος» της απέναντι στον Μπρετόν « Ίσως είναι εκείνο που ποτέ δεν μου έμαθε και παρόλο αυτά είναι εκείνο που είχε τη μεγαλύτερη επίδραση πάνω μου»7.


-    ΑΝΡΙ ΜΙΣΩ Ή «Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΜΑΣ»

Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ, επηρεασμένη από το κίνημα του Υπερρεαλισμού, με τις αφιερώσεις και τις επιγραφές στο έργο της, θέλει να δείξει στον αναγνώστη ότι και η ίδια διάβαζε. Και διάβαζε κυρίως υπερρεαλιστές συγγραφείς. Μέσω τού Οκτάβιο Πας, γνώρισε και μελέτησε τον Ανρί Μισώ, ο οποίος ήταν γνωστός ως ο πιο αυθεντικός υπερρεαλιστης, γιατί αρνήθηκε να εισχωρήσει στο κίνημα του Μπρετόν το 1920. Η Πισαρνίκ έγραψε ένα δοκίμιο για τον Ανρί Μισώ ως παρουσίαση για τον βιβλίο του Passages, 1963. Βλέπει τον Μισώ ως «μεγάλο θεραπευτή» και τη γραφή του ως γιατρειά για τη ψυχική διαταραχή. «Η καλύτερη ποίηση του αιώνα μας» έγραψε για τον Μισώ τοποθετώντας τον στο ίδιο ύψος με τον Ρεμπώ και τον Λουτρεαμών. Αναγνωρίζει ότι το έργο του είναι κάτι σαν εξορκισμός, ένας όρος που η ίδια κουβαλά στην ποίησή της, των δικών του δεινών και εμμονών.


-    ΛΑΤΙΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Για να αντιληφθούμε τη θέση των Λατινοαμερικάνων λογοτεχνών στον Παρίσι εκείνη την εποχή, αξίζει να σημειώσουμε ότι η Πισαρίνκ υπαινισσόταν ότι η ίδια «ήταν και δεν ήταν υπερρεαλιστής» κάτι που ίσχυε και για τους υπόλοιπους Λατινοαμερικάνους λογοτέχνες που ζούσαν στον Παρίσι την ίδια εποχή.


1.4.    ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
σκίτσο της ποιήτριας

Πολλές είναι οι αναφορές ζωγράφων στην ποίηση της Αλεχάντρα Πισαρνίκ (βλ. Κεφάλαιο 3). Η ίδια, πίσω στο Μπουένος Άιρες, επέδειξε ένα ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και σπούδασε πλάι στον υπερρεαλιστή Αργεντίνο, με καταλανικές ρίζες, Juan Battle Planas.

Δεν χωρά αμφιβολία ότι αυτή η εξέλιξη επηρέασε αποφασιστικά τον τρόπο που η ποιήτρια θα έγραφε, αργότερα, τα ποιήματά της. «Ευφορία βλέποντας τα κάδρα του Ενρίκε Μολίνα (βλέπε Κεφάλαιο 2, αφιέρωση στον Ενρίκε Μολίνα). Η υπερρεαλιστική ζωγραφική μου αρέσει όσο τίποτα στον κόσμο. Μου αρέσει και με ηρεμεί».8



2.    ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ
(ταξινόμηση ανά ποιητική συλλογή)


2.1.    Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΘΩΟΤΗΤΑ, 1955

-    Το σύνολο της ποιητικής συλλογής.
     Αφιέρωση: στον León Ostrov

Ο León Ostrov υπήρξε ψυχαναλητής τής Αλεχάντρα Πισαρνίκ, από τα 18 της χρόνια, με τον οποίο διατήρησε επικοινωνία πολύ ιδιαίτερη και —κατά τη διαμονή της στο Παρίσι— αλληλογραφία που διήρκησε χρόνια. Ο León Ostrov, ποιητής και λόγιος, ήταν καθηγητής τής Πειραματικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες. Και τους δύο τούς ένωνε η κοινή ρωσο-εβραϊκή καταγωγή τους, η αίσθηση να πατούν ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς κόσμους και κουλτούρες.


-    Τίτλος ποιήματος: Balada de la piedra que llora
     Αφιέρωση: στη Josefina Gómez Errázuriz

H Josefina Gómez Errázuriz, υπήρξε φίλη της Πισαρνίκ.


2.2.    ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ, 1958

-    Τίτλος ποιήματος: ολόκληρη η ποιητική συλλογή, καθώς και το ποίημα Siempre
      Αφιέρωση: στον Rubén Vela

Ο Ρουμπέν Βέλα είναι πολυταξιδευμένος ποιητής. Γεννήθηκε τις 3 Μαΐου του 1928 στη Σάντα Φε ντε λα Βέρα Κρους, στην Αργεντινή. Το 1954, ο Ραούλ Γκουστάβο Αγκίρε, ήδη δημιουργούσε τη λογοτεχνική ομάδα Poesía Buenos Aires και του πρότεινε να γίνει μέλος της. Αφιέρωσε πλήθος ποιημάτων στην Αλεχάντρα Πισαρνίκ.


-    Τίτλος ποιήματος: Tiempo
     Αφιέρωση: στην Όλγα Ορόσκο

Η Όλγα Ορόσκο (1920-1999), ήταν Αργεντίνα ποιήτρια. Σπούδασε στο Τμήμα της Φιλοσοφίας και Γραμμάτων του Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες. Ήταν ένα από τα μέλη τής υπερρεαλιστικής ομάδας Tercera Vanguardia, μέλος της οποία ήταν επίσης ο σπουδαίος, εκείνον τον καιρό, Ολιβέριο Χιρόνδο. Ποιητές που επηρέασαν το ποιητικό της έργο, θεωρούνται οι San Juan de la Cruz, Rimbaud, Nerval, Baudelaire, Milosz και Rilke.

Η ποίηση της Όλγα Ορόσκο και της Αλεχάντρα Πισαρνίκ διατρέχονται από την κοινή μαθητεία τους στους καταραμένους ποιητές, τους ποιητές τού ρομαντισμού και του συμβολισμού όπως οι Blake, Nerval, Baudelaire, Rimbaud. Οι συνεχείς αναφορές τους στον θάνατο είναι ένας τρόπος εξορκισμού του. Αναφορές στις οποίες βρίθουν οι λέξεις-σύμβολα όπως οι καθρέφτες, το φεγγάρι ή οι κούκλες. Η μαγεία και η ενόραση συνθέτουν έναν κεντρικό άξονα στα ποιήματά τους. Το φανταστικό και το ονειρικό πρωταγωνιστούν στους στίχους τους. Η σχέση μεταξύ των δύο ποιητριών ήταν έντονα φιλική, δεν αρκείται στη συγγένεια των στίχων τους. Μετά τον θάνατο της Αλεχάντρα, η Όλγα τής αφιέρωσε ένα από τα πιο όμορφα ποιήματά της με τίτλο Χορός για μια Νεκρή Πριγκήπισσα.


-    Τίτλος ποιήματος: Exilio
     Αφιέρωση: στον Raúl Gustavo Aguirre

Ο Ραούλ Γκουστάβο Αγκίρε (1927-1983) ήταν Αργεντίνος ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, πανεπιστημιακός καθηγητής και περίφημος μεταφραστής του Apollinaire.. Σε συνεργασία με τον ποιητή και δραματουγό Έντγκαρ Μπέιλι, ίδρυσε, το 1950, το λογοτεχνικό περιοδικό Poesía Buenos Aires [9], το οποίο κατά τα δέκα έτη που κυκλοφόρησε, φιλοξένησε στις σελίδες του τους πιο γνωστούς Αργεντίνους ποιητές τής δεκαετίας τού πενήντα. Στα τεύχη 13 και 14, το 1954, δημοσίευσε μια ανθολογία με τίτλο «Ποιητές του σήμερα: Μπουένος Άιρες, 1953», μέσα στην οποία συμπεριέλαβε τα πιο πρόσφατα δείγματα της ποιητικής παραγωγής τής χώρας του. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές ενός νέου ποιητικού κινήματος, του «ινβενσιονισμού».

Για τη σχέση του με την Αλεχάντρα Πισαρνίκ, ο Jorge Carrol αναφέρει:
«Ένα Σάββατο, ο Αγκίρε, ο ποιητής και ιδρυτής του περιοδικού Μπουένος Άιρες μαζί με τον Χόρχε Ενρίκε Μόμπιλι, μας ανακοίνωσαν ότι θα μας επισκεπτόταν ένα κορίτσι που μόλις είχε κυκλοφορήσει το πρώτο της βιβλίο, Η πιο ξένη γη. Εκείνο το απόγευμα γνωρίσαμε μια ντροπαλή Φλόρα Αλεχάντρα Πισαρνίκ. […]».


-    Τίτλος ποιήματος: Peregrinaje
      Αφιέρωση: στην Elizabeth Azcona Cranwell

από δεξιά προ τα αριστερά: Pizarnik,Aguirre. Elizabeth Azcona Cranwell
Η Elizabeth Azcona Cranwell (1933-2004) ήταν Αργεντίνα ποιήτρια, μεταφράστρια και κριτικός λογοτεχνίας. Σπούδασε στο Τμήμα της Φιλοσοφίας και Γραμμάτων του Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες, όπως και η Όλγα Ορόσκο. (Έγραψε κριτικές στην εφημερίδα La Nación και μετέφρασε Ντύλαν Τόμας και Έντγκαρ Άλαν Πόε). Η ποίησή της χαρακτηρίζεται ως υπερρεαλιστική, επηρεασμένη από την Όλγα Ορόσκο.


-    Τίτλος ποιήματος: El Despertar
      Αφιέρωση: στον León Ostrov

(Βλέπε 2.1.)



2.3.    ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ, 1962

-    Τίτλος ποιήματος: 20
     Αφιέρωση: στη Laure Bataillon

Η Laure Bataillon (1928-1990) ήταν Γαλλίδα μεταφράστρια και φίλη τής Πισαρνίκ. Μετά το 1957, μετέφρασε και προώθησε έργα Λατινοαμερικάνων, μεταξύ των οποίων και του Χούλιο Κορτάσαρ.


-    Τίτλος ποιήματος: 29
     Αφιέρωση: στον André Pieyre de Mandiargues

Ο André Pieyre de Mandiargues (1909 –1991) ήταν Γάλλος συγγραφέας, γεννημένος στο Παρίσι που συμμετείχε στο κίνημα του Υπερρεαλισμού. Ήταν ένας από τους συγγραφείς που γνώρισε η ποιήτρια κατά την παραμονή της στο Παρίσι.


-    Τίτλος ποιήματος: 33
     Αφιέρωση: στην Ester Singer (Esther Singer)

Το ποίημα αυτό, η Πισαρνίκ, το αφιερώνει στην Αργεντίνα γυναίκα τού Καλβίνο και συγγραφέα με την οποία τους ένωνε η κοινή τους καταγωγή. Ο Καλβίνο γνώρισε την Esther Singer το 1962 και την παντρεύτηκε στην Αβάνα, το 1964, όπου πραγματοποίησε ταξίδι για να επισκεφτεί τη γεννέτηρά του και να γνωρίσει τον Ερνέστο ‘’Τσε’’ Γκεβάρα.


-    Τίτλος ποιήματος: 36
     Αφιέρωση: στον Alain Glass

Υπερρεαλιστής γλύπτης που έζησε στο Μεξικό.



2.4.    ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, 1959

-    Τίτλος ποιήματος: Caroline de Gunderode
      Αφιέρωση: στον Enrique Molina

Μεταξύ των Αργεντίνων υπερρεαλιστών, υπάρχουν δύο ποιητές που συμπίπτουν, όσον αφορά τις επιρροές στα έργα τους, με την Αλεχάντρα: ο Ενρίκε Μολίνα (1910-1997) και η Όλγα Ορόσκο. Ο Ενρίκε Μολίνα, σε έναν πρόλογο του 1976, την αποκάλεσε «κορίτσι προορισμένο να ξεχωρίσει», ενώ κάποια άλλη στιγμή, ενθουσιασμένος από την ποίησή της έγραψε για εκείνη: «Βγαίνει αλώβητη από εκείνη την τήρηση των κανόνων που συνιστούν στο να ανοίγει τις πόρτες του ποιήματος, προορισμένο να αναδημιουργήσει έναν παλμό ή μια στιγμή, όπως αντιλαμβάνομαι την ποίηση, με μια μεταστοιχείωση μιας άμεσης πραγματικότητας σε ένα επίπεδο αποκάλυψης». Αξίζει τέλος να πούμε ότι ο Ενρίκε Μολίνα, υπηρέτησε την τέχνη και ως ζωγράφος. (βλ. 1.4.)


2.5.    ΤΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΥΧΤΕΣ, 1965

-    Τίτλος ποιήματος: Anillos de ceniza
      Αφιέρωση: στην Cristina Campo

Η Κριστίνα Κάμπο, ψευδώνυμο της Vittoria Guerrini (1923-1977), ήταν Ιταλίδα συγγραφέας, ποιήτρια και μεταφράστρια με την οποία η Πισαρνίκ διατήρησε φιλική σχέση μέσω αλληλογραφίας, επί δέκα έτη.


-    Τίτλος ποιήματος: Grandes palabras
      Αφιέρωση: στον Antonio Porchia

Στην Αλληλογραφία της Πισαρνίκ, διαβάζουμε το παρακάτω γράμμα:

30, rue Saint Sulpice, Παρίσι, Φεβρουάριος 1963
«Αγαπητέ κύριε Αντόνιο Πορτσία,

Σας σκέφτομαι πάντα και είναι αναρίθμητες οι φορές που θέλησα να σας γράψω. Όμως πάντα ήθελα να έρθει μια μοναδική στιγμή, ιδιαίτερη, ξεχωριστή από τις υπόλοιπες, που να μην μοιάζει με καμιά άλλη, για να σας στείλω κάποιες γραμμές. Πόσο τρόμερα σημαντικό ήταν —είναι— να έχω γνωρίσει τη φωνή σας, τις Φωνές[10] σας. Σας ευχαριστώ απέραντα για εκείνες που μου στείλατε. Η οικογένειά μου μου τις προώθησε. Τώρα εκείνα τα δύο φύλλα με τη γραφή σας έχουν λεηλατηθεί (από τα μάτια μου) γι΄αυτό τις φέρω μαζί μου σαν κάποιος που είναι υποχρεωμένος να φέρει μαζί του τα έγγραφα της ταυτότητας. Και, αλήθεια, τέτοια είναι.

Θα γνωρίζετε από τον κοινό μας φίλο Ρομπέρτο Χουαρός ότι πάνε ήδη τρία χρόνια που βρίσκομαι στο Παρίσι. Συχνά σκέφτομαι την επιτροφή, να δω εσάς, τον Ρομπέρτο, και μερικούς ακόμα… Τώρα πιστεύω ότι θα μπορούσα να συνομιλίσω «καλύτερα» από πριν, ίσως γιατί έχασα την εφηβεία μου ή έχω υποφέρει περισσότερο ή γέρασα, δεν ξέρω, αλλά ξαναδιαβάζοντας το υπέροχο βιβλιαράκι σας η έξαψή μου ήταν μοναδική. […]

Επιστρέφοντας στο θέμα του Παρισιού, αυτό που με γαληνεύει εδώ είναι το ότι ζω μόνη, δίχως οικογένεια, βλέποντας τον κόσμο μονάχα όταν το επιθυμώ. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα. Χρειάζομαι τη σιωπή (ή ίσως η σιωπή χρειάζεται εμένα). «Ήρθες σε αυτόν τον κόσμο που δεν καταλαβαίνει τίποτα δίχως λέξεις, σχεδόν δίχως λέξεις».

Αυτή η φράση αντηχεί μέσα μου και μου τραγουδά με ακραία συχνότητα. Αλήθεια, δεν κάνω τίποτα άλλο από το να σκέφτομαι τη σιωπή. Και κατέληξα να αναρωτιέμαι αν η σιωπή υπάρχει. Αλλά αν το ρωτώ δεν υπάρχει σιωπή πια.

Αν κάποια φορά θελήσετε να μου γράψετε μερικές γραμμές θα μου δώσετε πολύ μεγάλη χαρά. Από τη μεριά μου, μετανιώνω που δεν έχει έρθει ακόμα εκείνη η ξεχωριστή στιγμή να σας μιλήσω και να σας ρωτήσω με έναν τρόπο ομορφότερο από αυτόν της αλληλογραφίας. Αλλά καθώς δεν έχω τόση υπομονή, εξ ου και το γράμμα».


-    Τίτλος ποιήματος: Memoria
      Αφιέρωση: στον Jorge Gaitán Durán

Ο Χόρχε Γκαϊτάν Ντουράν (1924-1962), Κολομβιανός ποιητής και κριτικός, υπήρξε ιδρύτης ενός εκ των σημαντικότερων λογοτεχνικών περιοδικών στην Κολομβία, το περιοδικό Revista Cultural Mito, στο οποίο υπήρξε συνεργάτιδα η Αλεχάντρα Πισαρνίκ κι έτσι ξεκίνησε μια φιλία με τον Κολομβιανό ποιητή στο Παρίσι, στις αρχές τής δεκαετίας τού εξήντα. Από τη μεταξύ τους φιλία, ο Πέδρο Γκόμες Βαλντεράμα (Κολομβιανός συγγραφέας) αναφέρθηκε κάποτε σε ένα γράμμα που του έστειλε η Πισαρνίκ, λίγες βδομάδες μετά τον θάνατο του Χόρχε Γκαϊτάν Ντουράν: «Είχαμε γίνει φίλοι, και ήμουν μαζί του λίγες μέρες πριν το τρομερό ατύχημα…[6]» . Αξίζει να σημειωθεί ότι το «τρομερό ατύχημα» στο οποίο αναφέρθηκε η Πισαρνίκ, ήταν ένα ατύχημα κατά την προσγείωση της πτήσης τής Air France, στο αεροδρόμιο Point-á-Pitre τής Γουαδελούπης.


-    Τίτλος ποιήματος: Sombra de los días a venir
      Αφιέρωση: στην Ivonne A. Bordelois

Η Ιβόν Μπορντελουά (Μπουένος Άιρες, 1934), είναι Αργεντίνα ποιήτρια. Σπούδασε στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Γραμμάτων του Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες και συνέχισε τις σπουδές της στη Σορβόνη. Εργάστηκε στο περιοδικό Sur[11] και πραγματοποίησε συνεντεύξεις και δημοσιεύσεις μαζί με την Αλεχάντρα Πισαρνίκ.

Σε ένα γράμμα της, στις 5 Ιουλίου του 1972, η Πισαρνίκ γράφει στην Μπορντελουά:
«Σε παρακαλώ ας μην ζητάμε εξηγήσεις για τη σιωπή (υπάρχει η σιωπή;) Δεν χρειάζεται να σου πω  ότι όχι μόνο μου λείπεις αλλά και σε χρειάζομαι. Ίσως γιατί είμαστε διαφορετικές και συμπληρώνουμε η μία την άλλη. Δεν θα σου μιλήσω για μένα σε αυτό το γράμμα… […] Αντιμετώπισα κάποιες δοκιμασίες κάπως ακραίες (αλλά ουδέν κακό αμιγές καλού!) και τώρα ξέρω κάποια πράγματα περισσότερο (γι’ αυτό πλέον δεν κάθομαι στο τραπέζι και συλλογίζομαι με τις ώρες το επίθετο κάποιου ποιήματος). Γνωρίζω κάποια πράγματα περισσότερο, καταλαβαίνω περισσότερο. Και αν, είναι τόσο τρομερό και ζωηρό και ζωντανό αυτό που ενισχύει αυτό που είμαι. Δεν ξέρω σε τι έχω μεταμορφωθεί. Αλλά το μεγαλύτερο ελάττωμά μου το γνωρίζεις, είναι η εμπιστοσύνη».


-    Τίτλος ποιήματος: Moradas  
      Αφιέρωση: στον Théodore Fraenkel

Ο Théodore Fraenkel (1896-1964) ήταν Γάλλος συγγραφέας και ιατρός. Υπήρξε φίλος τού Αντρέ Μπρετόν και συνέβαλλε στη δημιουργία τού κινήματος του υπερρεαλισμού. Η ημερομηνία και ο τόπος του θανάτου του, (Παρίσι, 25 Ιανουαρίου του 1964), συμπίπτει με το τελευταίο έτος διαμονής τής Πισαρνίκ στο Παρίσι και αν λάβουμε υπόψη ότι η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή εκδόθηκε το 1965 —στο Μπουένος Άιρες— πράγμα που σημαίνει ότι γράφτηκε, υποθέτουμε, τουλάχιστον ένα ή δύο χρόνια νωρίτερα και κατά τη διαμονή τής Πισαρνίκ στο Παρίσι, είναι πολύ πιθανόν η ίδια να γνώρισε τον Théodore Fraenkel ή να ήρθε σε επαφή έστω με τη γραφή του, μιας και μας είναι γνωστό ότι υπήρξε θερμή αναγνώστρια υπερρεαλιστικών βιβλίων (βλέπε Κεφάλαιο 1).


2.6.    ΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΦΡΟΣΥΝΗΣ, 1968

-    Τίτλος Ποιήματος: το σύνολο του βιβλίου
      Αφιέρωση: στη μητέρα μου
Η Αλεχάντρα με τους γονείς της, το 1936.
Από τις λίγες αναφορές στο πρόσωπό της, γνωρίζουμε ότι η μητέρα τής Αλεχάντρα Πισαρνίκ, Rosa ή Rezja Bromiker de Pizarnik, μόλις τελείωσε το σχολείο (κάτι ασυνήθιστο για τις γυναίκες εκείνης της εποχής), αφιέρωσε τη ζωή της στην οικογένειά της. Μετά τον θάνατο του πατέρα της, η Αλεχάντρα, μετακομίζει με τη μητέρα της σε ένα διαμέρισμα στο Μπουένος Άιρες, το οποίο αγόρασε.


-    Τίτλος ποιήματος: Cantora Nocturna
     Αφιέρωση: στην Όλγα Ορόσκο (βλ. 2.2.)


-    Τίτλος Ποιήματος: TÊTE DE JEUNE FILLE (ODILON REDON)
      Αφιέρωση: στον André Pieyre de Mandiargues (Βλ 2.3.)


-    Τίτλος ποιήματος: Rescate
      Αφιέρωση: στον Octavio Paz

Έγραψε τον πρόλογο [12] στην ποιητική συλλογή τής Πισαρνίκ με τίτλο «Το δέντρο της Αρτέμιδος, 1962». Μας είναι ήδη γνωστό (βλ. Κεφάλαιο 1) ότι μέσω τού Οκτάβιο Πας, η Αλεχάντρα Πισαρνίκ γνώρισε πολλούς λογοτέχνες που έμεναν στο Παρίσι κατά την περίοδο 1960 ως 1964.


2.7.    ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

2.7.1.    1962-1972

-    Τίτλος ποιήματος: La celeste silenciosa al borde del pantano
      Αφιέρωση: στον Enrique Pichon Riviére

O Enrique Pichon Riviére (1907-1977) ήταν Ελβετός ψυχίατρος, γεννημένος από Γάλλους γονείς και πολιτογραφημένος Αργεντίνος, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πρώτους υποστηρικτές τής ψυχανάλυσης στην Αργεντινή και εμπνευστής τής ομαδικής ψυχοθεραπείας. Κατά την περίοδο 1930-1931 έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους καταραμένους ποιητές.

Η Πισαρνίκ, ήρθε σε επαφή με τον Enrique Pichon Riviére, ως ασθενής του, μετά την επιστροφή της από το Παρίσι, στο Μπουένος Άιρες. Το 1971, η θεραπευτική αγωγή που της υπέδειξε, βελτίωσε προσωρινά της κατάστασή της, κάτι που τη βοήθησε να γράψει τα βιβλία La condesa sangrienta και El infierno musical.


-    Τίτλος ποιήματος: A un poema acerca del agua, de Silvina Ocampo
     Αφιέρωση: στη Silvina

Η Σιλβίνα Οκάμπο (1903-1993) ήταν Αργεντίνα διηγηματογράφος και ποιήτρια. Μεγάλο μέρος τής ζωής της μονοπώλησαν η αδερφής της, Βικτόρια, ο σύζυγός της Αντόλφο Μπιόυ Κασάρες και ο καλός της φίλος Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Αλλά με το πέρασμα του χρόνου, το έργο της έγινε γνωστό και έφτασε στο σημείο να θεωρείται, η ίδια, μια από τις πιο σημαντικές ποιήτριες της αργεντίνικης λογοτενίας του 20ου αιώνα.

Τον Ιανουάριο του 1972, μερικούς μήνες πριν αυτοκτονήσει η Πισαρνίκ, έγραψε στη Σιλβίνα Οκάμπο ένα γράμμα, στο οποίο της υπενθύμιζε ότι την αγαπά «απύθμενα», ότι ήθελε να την έχει δίπλα της γυμνή και να της διαβάζει ένα ποίημα[7].


-    Τίτλος ποιήματος: Una palabra
     Αφιέρωση: στον Juan Batlle Planas

( Βλ.1.4.)



2.7.2.    ΑΥΤΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ


-    Τίτλος ποιήματος: Sobre un poema de Rubén Dario
      Αφιέρωση 1η: στη μνήμη του L.C.

Εννοεί τον Lewis Carroll. Τα διηγήματα του Carroll μας ταξιδεύουν στο ανεξήγητο, το ανεξήγητο που εκφράσει και η Αλεχάντρα μέσω του φόβου της για την ανεπάρκεια της γλώσσας να σώσει την παραφροσύνη.


    Αφιέρωση 2η: στην Marguerite Duras

Η Μαργκερίτ Ντυράς, (1914-1996) ήταν Γαλλίδα συγγραφέας και σκηνοθέτις γεννημένη στην Ινδοκίνα. Στα 17 της σπούδασε μαθηματικά στο Παρίσι, αλλά τα παράτησε και στράφηκε στις πολιτικές επιστήμες και νομική. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δούλευε για την κυβέρνηση του Βισύ, αλλά ταυτόχρονα ήταν μέλος τής Γαλλικής Αντίστασης και γι' αυτό στάλθηκε στο Μπούχενβαλντ, απ' όπου μετά βίας επέζησε.

Η Μαργκερίτ Ντυράς και η Πισαρνίκ, υπήρξαν συγγραφείς το έργο των οποίων έχει έναν κοινό αυτοβιογραφικό χαρακτήρα και στο οποίο αντανακλάται τόσο η αναγκαιότητα της συγγραφής όπως και μία τάση προς την αυτοκαταστροφή. Και οι δυο τους εξέφρασαν σε πολύ μικρή ηλικία το πάθος τους για τη συγγραφή, όπως και την επιθυμία τους να εξελιχθούν λογοτεχνικά παρά τις όποιες συνέπειες θα επέφερε αυτό στις οικογένειές τους.

Η Μαργκερίτ Ντυράς έγραψε:

«Θέλω να γράψω. Ήδη το είπα στην μητέρα μου. Αυτό που θέλω να κάνω είναι να γράψω. Την πρώτη φορά καμία απάντηση. Και μετά με ρώτησε: ‘’να γράψεις τι;’’ Είπα βιβλία, μυθιστορήματα. Είπε με αυστηρότητα ‘’μετά τις ασκήσεις των μαθηματικών σου, αν θέλεις, γράψε, αυτό δεν με αφορά’’». [7]

Η Πισαρνίκ, έγραψε:

«Η μητέρα μου δεν αποδέχεται την πιθανότητα της λογοτεχνικής μου ολοκλήρωσης. ‘’Όχι! Είναι καπρίτσια, παιδικές εμμονές που θα περάσουν’’». [8]


Αφιέρωση 3η: στον Francesco Tentori Montalto

O Francesco Tentori Montalto (1924–1995) ήταν Ιταλός ποιητής, μεταφραστής και ισπανιστής.

Το 1975 εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο Brevi testi di Alejandra Pizarnik.


-    Τίτλος ποιήματος: Alguien cae en su primera caída
      Αφιέρωση: στον Ramón Xirau

Ο Ramón Xirau (Βαρκελώνη, 1920) είναι Μεξικάνος ποιητής και φιλόσοφος, με καταλανικές ρίζες.

Η Ιβόν Μπορντελουά, δημοσιεύει το παρακάτω γράμμα της Πισαρνίκ στην Monique Altschul το 1968, όπου η Πισαρνίκ τής αναφέρει:

«Με χαροποιεί το ταξίδι σου στο Μεξικό. Σε παρακαλώ να χαιρετήσεις εκ μέρους μου τους ‘’Μεγάλους’’, δηλαδή: Leonora Carrington (την οποία δεν γνωρίζω), τους φίλους μου Ramón Xirau, Pedro Coronel και Mondragón, και τους λατρεμένους Homero Aridjis και Emilio Pacheco. Και αν δεν βαριέσαι να γνωρίσεις αξιαγάπητους ανθρώπους, πήγαινε να δεις τη διηγηματογράφο φίλη μου Amparo Davila».[9]


2.7.3.    ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΩΔΕΣ [10]

-    Τίτλος ποιήματος: το σύνολο της ενότητας
      Αφιέρωση 1η: στον Pablo Azcona

«Η πρώτη μου επαφή με το έργο τής Αλεχάντρα Πισαρνίκ, ήταν μερικά σκόρπια ποιήματα και από τότε με γοήτευσε ο αυθεντικός της τρόπος της συγγραφής. Ένας κοινός μας φίλος, ο Pablo Azcona, μου τα δώρισε μόλις έκλεισα τα είκοσι χρόνια. Το θυμάμαι καλά. Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα. Εκείνη ακόμα ζούσε».
Laura Calvo


Αφιέρωση 2η: και στον Víctor Richini

«Και τις φωτογραφίες σου της Greta Garbo [13], που θαύμαζες και τις είχες κόψει από ένα βιβλίο που ‘’έκλεψες’’ από τον Víctor Richini. Φαίνεται ότι ο Víctor σου θύμωσε αλλά υποχώρησε. ‘’Μην μου πεις ότι αυτός ο τοίχος δεν φαίνεται όμορφος με αυτές τις καρφιτσωμένες φωτογραφίες’’. Κι έτσι ήταν».[11]


-    Τίτλος ποιήματος: V
      Αφιέρωση: στη Jean

Αναφέρεται στη Jean Aristeguieta. Η Jean Aristeguieta (Μπολιβάρ, 1925) είναι Βενεζουελανή ποιήτρια. Το 1968, ίδρυσε το περιοδικό Árbol de fuego, στο οποίο η Πισαρνίκ υπήρξε συνεργάτιδα.


-    Τίτλος ποιήματος: En esta noche, en este mundo12
      Αφιέρωση: στη Martha Isabel Moia

Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ έδωσε μια συνέντευξη στη Martha Isabel Moia, που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο της δεύτερης με τίτλο El deseo de la Palabra, εκδόσεις Ocnos, Βαρκελώνη, 1972.



2.7.4.    ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ [13]


-    Τίτλος κειμένου: Sous la nuit [14]
     Αφιέρωση: στον Y. Yván Pizarnik de Kolikovski, τον πατέρα μου

Ο πατέρα της Πισαρνίκ ήταν κοσμηματοποιός και η αιτία που την ανάγκασε να επιστρέψει από το Παρίσι, το 1964 ήταν η επιδείνωση της υγείας του. Πέθανε το 1967.
  
-    Τίτλος ποιήματος: Solamente las noches
      Αφιέρωση: στη Jean Aristeguieta του Árbol de Fuego     (Βλ. 2.7.3.)

-    Τίτλος ποιήματος: Άτιτλο
     Αφιέρωση: στην Ana Becciú

Η Ana Becciú (1948, Μπουένος Άιρες), είναι Αργεντίνα ποιήτρια, καθηγήτρια και μεταφράστρια. Είναι η επιμελήτρια της συγκεντρωτικής έκδοσης των ποιημάτων της Πισαρνίκ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Lumen με έδρα τη Βαρκελώνη.

-    Τίτλος ποιήματος: A modo de tregua
     Αφιέρωση: στον Francisco Porrúa

O Φρανσίσκο Πορρούα (1922-2014), γνωστός και ως Πάκο Ποροούα, ήταν Ισπανός εκδότης και μεταφραστής με αργεντίνικη υπηκοότητα. Εξέδωσε το έργο Rayuela τού Χούλιο Κορτάσαρ και τα Εκατό χρόνια μοναξιάς τού Γκάμπριελ Γκαρσία Μάρκες.

Από την αλληλογραφία του Χούλιο Κορτάσαρ προς τον Φρανσίσκο Πορρούα, γνωρίζουμε:

Παρίσι, 13 Φεβρουαρίου de 1964
«Στο ίδιο μέρος βρίσκεται και η Αλεχάντρα Πισαρνίκ, Αργεντινή ποιήτρια και μαγεμένη cronopio [14]. Πιστεύω ότι κάποια μέρα θα σε καλέσει για να σου δώσει νέα μου, και αν έχεις χρόνο θα ήθελα να πιεις ένα καφέ μαζί της, γιατί πραγματικά αξίζει τον κόπο».

-    Τίτλος ποιήματος: …Al alba venid…
      Αφιέρωση: στη Silvina Ocampo (Βλ. 2.7.1.)



3.    ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ
(ταξινόμηση ανά ποιητική συλλογή)

3.1.    Η ΠΙΟ ΞΕΝΗ ΓΗ, 1955

-    Τίτλος ποιήματος: το σύνολο της ποιητικής συλλογής.
     Επιγραφή:

¡Ah! El infinito egoísmo de la adolescencia,
el optimismo estudioso: ¡cuán lleno de
flores estaba el mundo ese verano! Los
aires y las formas muriendo…

A.Rimbaud

«Αν αγαπάτε τον Ρεμπώ δεν είναι γιατί το κραύγασε εκείνος. Είναι το θάμπος που σας προξενούν κάποιες λέξεις που δν θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν κατανοητές»[5], έγραψε η Πισαρνίκ.

Επίσης, καταχώρησε στο ημερολόγιό της δύο σχετικές αναφορές:

13 Ιανουαρίου

Κοιμήθηκα με αυτούς τους στίχους:
ô saisons, ô chateaux
quel âme est sans défaut
(Στίχοι από το ποίημα ô saisons, ô chateaux του Ρεμπώ)


14 Ιανουαρίου

Κοιμήθηκα με τους στίχους του Ρεμπώ:
Par litterature,
j’ai perdu ma vie.
(Από το ποίημα Chanson de la plus haute tour)

Η Αλεχάντρα Πισαρνίκ υπήρξε σταθερά απολίτικη και επηρεασμένη από τους Γάλλους συμβολιστές και υπερρεαλιστές και, ιδιαίτερα, από τον Αρθούρ Ρεμπώ. Είναι συνετό να χαρακτηρίσουμε το βιβλιο της με τίτλο Εξαγωγή τής πέτρας τής παραφροσύνης, ως μια κρίσιμη στιγμή στην ποιητική της παραγωγή κατά την οποία, από τεχνικής άποψης, τα ποιήματά της εγκαταλείπουν τη διάταξή τους σε στίχους για να γίνουν πρόζα, με έναν τρόπο ο οποίος μοιάζει με το ποίημα «Μια εποχή στην κόλαση»[2] του Α. Ρεμπώ.


3.2.    Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΘΩΟΤΗΤΑ, 1955


-    Τίτλος ποιήματος: Noche
      Επιγραφή:

Quoi, toujours? Entre moi sans cesse et
le bonheur!

G. De Nerval

O Gérard de Nerval (1808–1855), ετερώνυμο του Gérard Labrunie, ήταν Γάλλος συγγραφέας, ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής και υπήρξε κορυφαία φιγούρα του γαλλικού ρομαντισμού. Ο Νερβάλ είχε χρόνιες διανοητικές διαταραχές. Τσακισμένος και ταλαιπωρημένος από τη ψυχική του νόσο, αυτοκτόνησε στις 26 Ιανουαρίου 1855. Αλλά η αυτοκτονία, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που τον συσχετίζει με την Αλεχάντρα Πισαρνίκ.

Είναι και η εικόνα του «μαύρου ήλιου» στο σονέτο του Νερβάλ με τίτλο El desdichado[3]:

[…] Το μόνο αστέρι μου νεκρό, και στο έναστρο λαγούτο μου
προβάλλει ο μαύρος ήλιος της Μελαγχολίας. […]
(μετάφραση: Παναγιώτης Μουλλάς )

και η μελαγχολία που πηγάζει από αυτή και μας επιτρέπει να συσχετίσουμε τους έμμετρους και απόλυτα ακριβείς στίχους τού Νερβάλ, με τον ελεύθερο στίχο τού έργου της Πισαρίνκ και πιο συγκεκριμένα στο ποίημα Anillos de ceniza, όπου γινόμαστε μάρτυρες «μιας διαίρεσης του ήλιου σε μικρότερους μαύρους ήλιους».


3.3.    ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ, 1958


-    Τίτλος ποιήματος: Desde esta orilla
      Επιγραφή:

Soy pura
porque la noche que me encerraba
en su negror mortal
ha buido.

W. Blake

Όπως και στην ποίηση του Μπλέικ, η εμπειρία δεν αντιτίθεται στην αθωότητα. Είναι μια γνώση υπό διερεύνηση από το υποκείμενο.

Το αίμα θέλει να καταλαγιάσει.
Του στέρησαν τον λόγο να αγαπά.
Γυμνή απουσία.
Παραληρώ, χάνω τα φτερά μου.
Τι θα έλεγε ο κόσμος αν ο Θεός
τον είχε εγκαταλείψει έτσι;
(Αλεχάντρα Πισαρνίκ, Ο απών[4])


3.4.    ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, 1959

-    Τίτλος ποιήματος: Caroline de Gunderode
      Επιγραφή:
En nostalgique je vogabondais
par l’ infini

          C. de G.

H Karoline Friederike Louise Maximiliane von Günderrode (1780 –1806), όπως είναι ολόκληρο το όνομα της Caroline de Gunderode, ήταν Γερμανίδα ποιήτρια που επηρεάστηκε από το κίνημα του Ρομαντισμού. Οι ποιήτριες του γερμανικού ρομαντισμού, τυγχάνουν υψηλής εκτίμησης από τους υπερρεαλιστές τής εποχής που η Πισαρνίκ έζησε το Παρίσι. Παράδειγμα τέτοιας καθολικής αποδοχής ήταν και η Caroline de Gunderode.


-    Τίτλος ποιήματος: Destrucciones
      Επιγραφή:

en besos, no en razones

QUEVEDO

Αναφέρεται σε απόφθεγμα του Francisco de Quevedo (1580-1645).


3.5.    ΤΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΥΧΤΕΣ, 1965


-    Τίτλος ποιήματος: Pido el silencio
      Επιγραφή:

…canta, lastimada mía

CERVANTES


Στίχος από το έργο Don Quijote De La Mancha (Δον Κιχώτης)  του Miquel de Cervantes.


3.6.    ΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΦΡΟΣΥΝΗΣ, 1968


-    Τίτλος ποιήματος: Cantora Nocturna
     Επιγραφή: «Joe, macht die Musik von damals nacht...»

Ο συγκεκριμένος στίχος είναι μέρος του ποιήματος «Bilbao Song, 1929» που γράφτηκε από τον Bertolt Brecht και μελωποιήθηκε από τον Kurt Weill.


-    Τίτλος ποιήματος: Extracción de la piedra de locura
      Επιγραφή:

Elles, les ámes (...), sont malades et elles souffrent et nul ne leur
porte-reméde; elles sont blessées et brisées et nul ne les panse.

RUYSBROECK

Ο Jan Van Ruysbroeck ήταν Φλαμανδός μυστικιστής και θεολόγος. Είδαμε προηγουμένως (βλ. 1.4.) ότι η Πισαρνίκ ήταν ήδη επηρεασμένη από τον αποκρυφισμό τού Μπρετόν. Εδώ, δεν παραθέτει το αυθεντικό κείμενο στα λατινικά, παρά μόνο στη γλώσσα την οποία γνώριζε εκτός από τα ισπανικά, δηλαδή τα γαλλικά.


-    Τίτλος ποιήματος: El sueño de la muerte o el lugar de los cuerpos poéticos
      Επιγραφή:

Esta noche, dijo, desde el ocaso, me cubrían con una
mortaja negra en un lecho de cedro.
        Me escanciaban vino azul mezclado con amargura.

El Cantar de las huestes de Ígor

Ανώνυμο έργο της αρχαίας σλαβικής λογοτεχνίας, το οποίο πιθανότατα γράφτηκε στα τέλη του 17ου αιώνα.


-    Τίτλος ποιήματος: A un poema acerca del agua, de Silvina Ocampo
      Επιγραφή:

que emana toda la noche profecías

O. Paz

Βλέπε (Βλ. 2.6.)


2.5.1.2.    Τίτλος ποιήματος: […] Del silencio

Επιγραφή 1η:

…está todo en algún idioma que no conozco…

L.C. (A través del espejo)

(Βλέπε 2.7.2.) 
Αναφέρεται στο έργο του, Μέσα από τον καθρέφτη.

Επιγραφή 2η:

Sinto o mundo chorar como lingua estrangeira

Cecilia Meireles

Η Σεσίλια Μεϊρέλες (1901-1964), ήταν Βραζιλιάνα ποιήτρια, καθηγήτρια και δημοσιογράφος.

Η μόνη πληροφορία σχετικά με τη συγκεκριμένη επιγραφή, είναι η μαρτυρία της συμπατριώτισσας της Meireles, Ana Cristina César η οποία είχε πει: «Είναι συγκινητικό για έναν Βραζιλιάνο αναγνώστη να βλέπει ότι η Πισαρνίκ περιλαμβάνει, ως επιγραφή στο ποίημα ‘’Del silencio’’, το 1971, στίχο από το τελευταίο βιβλίο τής Σεσίλια Μεϊρέλες».


Επιγραφή 3η:

Ils jouent la pièce en étranger

Michaux

(Βλέπε 1.3.)

Επιγραφή 4η:

…alguien mató algo

L. Carroll

(Βλ. 2.7.2.) 

*

4.    ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ


Εν κατακλείδι, διαπιστώνουμε ότι κυρίαρχο ρόλο στις αφιερώσεις και τις επιγραφές που συνοδεύουν τα ποιήματα της Αλεχάντρα Πισαρνίκ, διαδραμάτισαν οι γνωριμίες της, κατά το διάστημα που έζησε στο Παρίσι. Εκεί όπου έμελε να πάρει σάρκα και οστά το «υπερρεαλιστκό της όνειρο». Οι αφιερώσεις στα ποιήματά της, ήταν ένας «φόρος τιμής» στους ανθρώπους τής τέχνης που διαμόρφωσαν αυτό στο οποίο κατέληξε να είναι. Μια ποιήτρια που ξεκίνησε από τον υπερρεαλισμό, αλλά δεν υπέταξε την ποίησή της στις αυστηρές επιταγές και προδιαγραφές του κινήματος. Η Yvon Bordelois άλλωστε μας αναφέρει ότι η Πισαρνίκ δεν εμπιστευόταν το υποσυνείδητό της και ότι για να φέρει ένα ποίημα στην τελική του μορφή, «πρόσθετε, άλλαζε, έσβηνε, έκοβε, παρατηρούσε το ποίημα σαν ένα αντικείμενο (Βλέπε πιο κάτω).» Συμπορεύτηκε μαζί με τον υπερρεαλισμό, δανείστηκε στοιχεία και τα αναμόρφωσε σύμφωνα με τη φαντασία και τον αποκρυφισμό που της εμφύσησε ο Μπρετόν (Βλέπε 1.3.), σ’ έναν έλλογο και γλωσσικά έκπαγλο λυρισμό. Η σχέση της, επίσης, με τον Χούλιο Κορτάσαρ μάς είναι γνωστή. Ο σπουδαίος Αργεντινός συγγραφέας, μάλιστα, κάποτε της είχε εμπιστευτεί τη δακτυλογράφηση του βιβλίου του Rayuela (Βλέπε 2.7.4.).

Για τη συμβολή του «φανταστικού» στην ποίηση τής Πισαρνίκ, διαβάζουμε στο περιοδικό Τα νέα γράμματα[5]:

«Στον υπερρεαλισμό, η ανατρεπτική διάθεση του Ντανταϊσμού, ενσωματώνεται σε μια συνολική αντίληψη για την τέχνη η οποία
α) αναδεικνύει κυρίαρχη τη λειτουργία τής δημιουργικής φαντασίας,
β) αποδέχεται και δεξιώνεται στους κόλπους της ποίησης το τυχαίο και «την πιθανή αλλ' ασύλληπτη νομοτέλειά του», η οποία δημιουργεί μια καινούργια προοπτική και λύνει τα δάχτυλα του ποιητή που κρατήθηκαν μακριά από τον πλούτο τουκόσμου των εικόνων και
γ) αποβλέπει να συνθέσει και να ενοποιήσει ολόκληρο «το ψυχικό και υλικό είναι».


-    Η ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΡΙΑ ΠΙΣΑΡΝΙΚ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ

Ένας από τους υπερρεαλιστές που θαύμαζε ήταν ο Γάλλος Αντονέν Αρτώ για τον οποίο αξίζει να αναφέρουμε ότι για μεγάλες περιόδους της ζωής του ήταν έγκλειστος σε ψυχιατρικέςς κλινικές, κάτι που τον συνδέει με τα προβλήματα ψυχικών διαταραχών που αντιμετώπιζε η Πισαρνίκ:

«Πλησιάζω σε αυτό που επιθυμώ να γράφω, αν και θα μου άρεσε, όπως ο Αρτώ, να γράφω για την παραφωνία με τον ομορφότερο δυνατό τρόπο»[2].

Σε σχέση με την αντίληψη του Μπρετόν για τον έλεγχο του υποσυνείδητου αξίζει να αναφέρουμε τις ίδιες τις λέξεις τής Πισαρνίκ:

«Η δυσκολία μου με τα κόμματα είναι μέρος της δυσκολίας μου με τον έναρθρο και δομημένο λόγο. Υποθέτω ότι ανήκω στο είδος του λυρικού ποιητή που τρομάζει από το απερίγραπτο και το ανείπωτο. Και παρόλο αυτά, δεν θέλω να είμαι έτσι. Εξ ου και οι εμμονές μου με τη γραμματική»[3].

Επίσης, αξίζει να ανφερθεί η μαρτυρία τής Ivonne Bordelois, που συναντούσε την Πισαρνίκ στο Παρίσι από το 1960:

«Η φαντασία στον φανταστικό κόσμο της Αλεχάντρα Πισαρνίκ είναι φανερά δεμένη με την υπερρεαλιστική εικόνα. Αλλά όπως ειπώθηκε και από περισσότερους από έναν συγγραφέα –σκέφτομαι την Becciú και τον Pezzoni- αν και η ‘’φανταστική’’ συμβολή και η ζωτική συγγένεια της Αλεχάντρα με τον υπερρεαλισμό είναι φανερή, η γραφή της απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί υπερρεαλιστική. Θυμάμαι τις αναρίθμητες φορές που στο δωμάτιό της στην Rue St. Sulpice σηζητούσαμε τις καταβολές των βιβλίων της ‘’Το δέντρο της Αρτέμιδος’’ και ‘’Οι εργασίες και οι νύχτες’’. Πρόσθετε, άλλαζε, έσβηνε, έκοβε, παρατηρούσε το ποίημα σαν ένα αντικείμενο[4]».

*

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 
1(Ημερολόγια, σελ 442)
2(Ημερολόγια, σελ. 27 και 64). 
3(Αλληλογραφία, σελ. 68)
4(Αλληλογραφία, σελ. 288)
5(Αλληλογραφία, σελ. 175)
6(Αλληλογραφία, σελ. 304)
7(Ημερολόγια, σελ. 422).
8 Pizarnik, Alejandra: Op. cit., 1992, Buenos Aires, 1964, 8 Ιουλίου, σελ. 261

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
1Y. Bordelois, 1998, σελ. 211-212
2Duras, 1997, σελ. 30-31
3Pizarnik, 2003, σελ. 37
4Piña, Cristina: ALEJANDRA PIZARNIK, Buenos Aires, Planeta, 1992. Στη σελίδα 12.
5Δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Árbol de Fuego, Νο 45, Καράκας, 1971
6Emilio Gimenez Zapiola, 1972, περιοδικό Gente
7Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Árbol de Fuego, τον Δεκέμβριο του 1971
8Υπό αυτόν τον τίτλο δημοσιεύτηκαν οκτώ κείμενα.
9Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Cuadernos Hispanoamericanos, τον Αύγουστο του 1972
9 Το λογοτεχνικό περιοδικό Poesía Buenos Aires, κυκλοφόρησε τη δεκαετία του ’50 και έφτασε τα τριάντα τεύχη συνολικά, χωρισμένα σε δύο μεγάλες περιόδους. Κατά τη διάρκεια αυτών των δέκα ετών, ο μόνιμος και μοναδικός εκδότης του περιοδικού υπήρξε ο Ραούλ Γκουστάβο Αγκίρε, ενώ άλλοι ποιητές όπως ο Χόρχε Μόμπιλι, ο Νικολάς Εσπίρο και ο Έντγκαρ Μπέιλυ, υπήρξαν μέλη της εκδοτικής ομάδας για συντομότερες περιόδους.
10 έργο του Αντόνιο Πορτσία. Κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα σε μετάφραση Ε.Χ. Γονατά, εκδόσεις τιγμή και σε μετάφραση Βασίλη Λαλιώτη, από τις εκδόσεις Ίνδικτος
11 το εμβληματικό λογοτεχνικό περιοδικό Sur εμφανίστηκε στην Αργεντινή το 1931. Εκδότριά του ήταν η Βικτόρια Οκάμπο.
12 βλ. Αλεχάντρα Πισαρνίκ, Το δέντρο της Αρτέμιδος, μετάφραση: Βασίλη Λαλιώτη, εκδόσεις Bibliotheque, 2014
13 ήταν διάσημη Σουηδο-Αμερικανίδα ηθοποιός τής Χρυσής εποχής τού Χόλιγουντ.
14 είδος φανταστικού χαρακτήρα που εμφανίζεται στα έργα του Χούλιο Κορτάσαρ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
1 (Ημερολόγια, σελ. 171)
2 κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα σε μετάφραση Χριστόφορου Λιοντάκη, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2004
3 περιλαμβάνεται στο έργο «Τα κορίτσια της φωτιάς», 1854 και κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα σε μετάφραση Βάσως Μέντζου, από τις εκδόσεις Ολκός, 1991
4 μετάφραση Στάθη Ιντζέ, από το βιβλίο Ποιήματα, Αλεχάντρα Πισαρνίκ, εκδόσεις Θράκα, 2014
5 (Ημερολόγια, σελ. 171).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
1 «Paul Eluard»,Τα Νέα Γράμματα, χρ. Β, τχ. 3 (1936)
²Pizamik, Alejandra: Op. cit., Buenos Aires, 1968, 18 Αυγούστου, σελ. 289.
³Pizamik, Alejandra: Op. cit., 1992, Buenos Aires, 1966, 3 Μαΐου, σελ. 278.

*

ΠΗΓΕΣ

-    Vicente Cervera Salinas, Las cenizas del reino. El hermoso delirio de Alejandra Pizanik
-    Fiona Joy Mackintosh, Karl Posso, Árbol de Alejandra: Pizarnik Reassessed
-    Alicia Genovese, La doble voz: poetas argentinas contemporáneas
-    Susana Días Nuñez, Los límites de la escritura. Alejandra Pizarnik y Marguerite Duras
Julio Cortázar. Cartas 1964- 1968. Edición a cargo de Aurora Bernárdez. Editorial: -Alfaguara. Biblioteca Cortázar.
-    Josefa Fuentes Gómez, El surrealismo en Alejandra Pizarnik


0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου